Wyniki badań suplementów dla kobiet w ciąży

Suplementacja wydaje się być nieodłączną częścią dzisiejszego świata. Znaczna część osób nie wyobraża sobie by dieta mogła być racjonalnie zbilansowana bez ich użycia. Tymczasem, zarówno zdroworozsądkowo, jak i w myśl przepisów prawa musimy uznać, że suplement jest jedynie uzupełnieniem (a w żadnym wypadku nie zastępnikiem!) racjonalnej diety.

Umówmy się jednak – mówimy o przeciętnym „Kowalskim”. Co natomiast w przypadku sytuacji nadzwyczajnych, kiedy w organizmie człowieka rozwija się drugi, mniejszy, wymagający ogromu substancji odżywczych i energii? Czy wtedy jesteśmy w stanie poradzić sobie bez suplementacji? Czy żywność XXI wieku podoła wyzwaniu odżywienia kobiety ciężarnej i rozwijającego się płodu?

Analizując powyższe dokumenty możemy wyłuskać najistotniejsze informacje:

– chyba nie skłamię określając go najistotniejszym elementem w suplementacji ciężarnych (ale także planujących ciążę!
Kwas foliowy należy przyjmować na min. 6 tygodni przed planowaną ciążą, choć zasadnym wydaje się by okres ten wydłużyć do 12tyg⁵.). Biorąc pod uwagę jego termo- i światłowrażliwość, a także częste niedostateczne spożycie należy włączać suplementację folianami i kontynuować ją co najmniej do końca 1 trymestru. Suplementacja ta zmniejsza ryzyko występowania wad cewy nerwowej, serca, układu moczowego i innych, ogranicza także ryzyko występowania stanu przedrzucawkowego u ciężarnej.^2-4

Czy przyjmować?
Bezdyskusyjnie, rekomendacje PTG (Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego) mówią o 400mcg³. Może to być sam kwas foliowy, pamiętając jednak o tym, że mniej więcej połowa ciężarnych może gorzej przyswajać/metabolizować foliany ze względu na mutację genu MTHFR⁴ – sądzę, że warto rozważyć preparaty zawierające formę metylowaną (sól wapniowa L-metylotetrahydrofolianu), która „omija ten problem”, gdyż jest formą aktywną, która nie wymaga dodatkowych przemian w organizmie by „działać” – podsumowując – SUPLEMENTOWAĆ KWAS FOLIOWY

– pierwiastek stosunkowo mało powszechny, a co za tym idzie – często niedoborowy. Szacuje się, że aż połowa populacji Europy cierpi na deficyty jodu. Zbyt niskie jego spożycie może zwiększać ryzyko występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dziecka , a w przypadku ciężkiego niedoboru – kretynizmu². Zapotrzebowanie na jod wynosi wśród ciężarnych aż 160-220mcg^1-4.

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami PTG należy suplementować jodek potasu w ilości 200mcg/d³ (Wg aktualnych norm żywienia zapotrzebowanie na jod w okresie ciąży wynosi 220mcg), dbając jednocześnie o spożycie jodu wraz z żywnością (sól kuchenna, ryby i owoce morza). WHO rekomenduje dawki jeszcze wyższe – 250-500mcg. – podsumowując – SUPLEMENTOWAĆ JOD

– a w szczególności kwas dokozaheksaenowy (DHA) to element o którego spożycie powinniśmy się zatroszczyć ze szczególną starannością. Spożycie ryb w Polsce wciąż jest mierne, szczególnie ryb tłustych, a co za tym idzie – spożycie biologicznie aktywnych kwasów omega-3 (EPA i DHA) – również. Owszem, możemy wspierać się algami, nasionami chia, lnem, orzechami i olejami – będąc jednak realistami – robi to niewielu, a skutek pożądany przynosi jeszcze mniejszej rzeszy osób (transformacja kwasu alfa-linolenowego – ALA do aktywnych form DHA i EPA jest mało efektywna i jedynie niewielki procent spożytych kwasów omega-3 wykazuje istotny wpływ na organizm).

Odpowiednie spożycie DHA przyczynia się do minimalizacji ryzyka porodu przedwczesnego, wpływa na poprawę masy urodzeniowej noworodka, a także jego rozwój psychoruchowy po porodzie^{2-4, 6}. Przyszła mama również odniesie dodatkowe korzyści – prawidłowe odżywienie DHA minimalizuje ryzyko depresji poporodowej³. W stanowisku z 2011 zalecano 200-300mg DHA/d, jednak w 2014 zaktualizowano pogląd i w rekomendacjach odnajdujemy informacje o dawkach dobowych na poziomie 600mg – 1000mg każdego dnia (a u kobiet z wysokim ryzykiem porodu przedwczesnego więcej⁶) .

Suplementacja DHA powinna rozpocząć się najpóźniej w 20 tygodniu ciąży, a najkorzystniej suplementację stosować przez cały jej okres. – podsumowując – SUPLEMENTOWAĆ DHA, szczególnie jeśli nie jadasz tyle ryb ile powinnaś.

– o niej mowa wszędzie, a więc i w kontekście ciąży czy też suplementów dla kobiet w ciąży nie sposób ją pominąć. Poziom niedoborów w populacji ogólnej wciąż przytłacza^{1, 7-11}. Suplementację należy wdrożyć w dawkach co najmniej rekomendowanych dla ogółu populacji⁷ (800-2000j.m./d) lub, kierując się najnowszymi wytycznymi (2020) –  wyższych, pod ścisłą kontrolą lekarską (badanie stężenia aktywnego metabolitu witaminy D – 25(OH)D), dla uzyskania poziomu ok. 40ng/ml. Gdy oznaczenie nie jest możliwe należy przyjmować dawkę 2000j.m./d⁷. – podsumowując – SUPLEMENTOWAĆ WITAMINĘ D

zapotrzebowanie na ten metal wzrasta niemal 2-krotnie (z 18 do 27mg/d)¹. Amerykanie co prawda zalecają żelazo każdej ciężarnej po 8 tygodniu ciąży, jednak w naszych (polskich) wytycznych PTG sprawa wygląda inaczej. Żelazo powinny przyjmować kobiety z grup ryzyka (np. na diecie bezmięsnej, choć ta dobrze zbilansowana nie musi być deficytowa w żelazo lub wśród kobiet z zaburzeniami wchłaniania) oraz ze zdiagnozowaną niedokrwistością (poziom hemoglobiny – Hb <11mg/dl). – podsumowując – „Prewencyjna” suplementacja u wszystkich nie jest zalecana, a w początkowym okresie ciąży (do 16 t.c.) może być wręcz szkodliwa. Najmniej skutków niepożądanych notuje się przy stosowaniu siarczanu żelaza^{12, 13}

Naturalnie obfitują w żelazo czerwone mięso, natki, strączki i podroby (choć z nimi w ciąży to raczej ostrożnie, ze względu na wysoką zawartość witaminy A, np. w wątróbce) i warto zadbać o ich odpowiednią ilość w diecie.

– gloryfikowany przez wielu, stosowany przez większość. Ileż ciężarnych (i nie tylko) usłyszało „skurcze macicy/mięśni/czegokolwiek? Proszę wziąć/zwiększyć dawkę magnezu”…

Owszem, stany niedoborowe magnezu skutkują bolesnymi skurczami^{2, 3}, jednak nie każdy skurcz wynika z deficytów magnezu. W okresie ciąży zapotrzebowanie organizmu matki na magnez może znacząco wzrastać (nawet 2-krotnie)^{2, 3}, jednak uzupełnienie tych ilości wraz z dietą jest jak najbardziej możliwe.

Jeśli nastręczy trudności – rekomendowane dawki wahają się w granicach 200-1000mg/d. Od siebie dodam byście nie wybierali tlenku magnezu – ta forma nie wchłania się zbyt dobrze – w świetle badań naukowych zdecydowanie lepszym rozwiązaniem wydaje się być np. cytrynian¹⁴. – podsumowując SUPLEMENTOWAĆ MAGNEZ TYLKO W RAZIE POTRZEBY, sięgaj po kaszę gryczaną i inne pełne ziarna, kakao, wodę magnezową, a magnezu Ci nie braknie!

Polskie badanie przeprowadzone na 254 osobach (w tym 49 ciężarnych lub planujących ciążę) udokumentowało, iż mimo, że niemal 70% ciężarnych stosuje suplementację, niespełna połowa z nich (43%) przyjmuje kwas foliowy!¹⁵ – Osobiście też niejednokrotnie spotkałem się w praktyce z ciężarnymi, które o konieczności przyjmowania kwasu foliowego dowiadywały się „po fakcie” (po zakończeniu 1 trymestru) lub przez przypadek słysząc stwierdzenie „kwas foliowy Pani bierze prawda?”

W powyższym badaniu grupa co prawda nie była zbyt duża, jednak nie jest to jedyne badanie tego typu. W innych dokumentowano m.in. przyjmowanie paru suplementów wieloskładnikowych przez ponad 20% badanych ciężarnych, mimo braku zaleceń w tej materii. Co prawda brak jest jednoznacznych dowodów mówiących o szkodliwości suplementacji witaminowo-mineralnej w czasie ciąży, takie postępowanie może być jednak potencjalnie niebezpieczne i praktyk tych należy unikać / zaniechać, a także zniechęcać do ich stosowania. Najwyższe ryzyko niesie za sobą nadmierne spożycie witaminy A, wapnia, miedzi, fluoru, żelaza oraz cynku⁴. Starajmy się bazować na nisko przetworzonej, racjonalnej diecie, wspartej suplementacją zgodną z aktualnymi rekomendacjami.

Przebadaliśmy w akredytowanym laboratorium 6 popularnych suplementów dla kobiet w ciąży. Suplementy zostały kupione w aptece internetowej skąd zostały bezpośrednio wysłane do akredytowanego laboratorium, w którym pierwszy raz zostały otarte.

Suplementy zbadaliśmy pod kątem:
1. zawartości składników bazowych (kwasów DHA/EPA, żelaza, kwasu foliowego, magnezu, jodu, witaminy D etc.);
2. czystości mikrobiologicznej (liczba drożdży i pleśni, obecność Gronkowców koagulazo-dodatnich, obecność Listeria monocytogenes, obecność przypuszczalnych Escherichia coli, obecność Salmonella spp., ogólna liczba drobnoustrojów);
3. zawartości metali ciężkich (kadm, ołów, rtęć).

Suplementacja niektórych związków w czasie planowania ciąży, jak i jej trwania jest rozsądna i zasadna – witamina D, kwas foliowy, jod, DHA, a w niektórych przypadkach również żelazo czy magnez to godne uwagi substancje, jednak wciąż nie zastępują racjonalnego trybu życia. Podstawą jest dbałość o stan zdrowia i organizm już przed ciążą, regularne wizyty lekarskie i badania, a przy tym racjonalne żywienie i aktywność fizyczna.

Miejcie świadomość rekomendacji suplementacyjnych, przedyskutujcie je ze swoim lekarzem prowadzącym, jednak nie faszerujcie się tonami suplementów tylko dlatego, że są z dopiskiem „mama” i mu podobnymi.

„Badamy Suplementy” nr 45/BS/21, 4/10/2021